Θεσμικές υποχρεώσεις για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές
Οι οδηγίες 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους και 2009/147 για τα άγρια πτηνά αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την προστασία της φύσης στην ΕΕ και κομβικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα και της επίτευξης του στόχου 30Χ30 για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου με την ονομασία “Natura 2000” βάσει των οδηγιών αυτών αποσκοπεί στην προστασία της βιοποικιλότητας και σημαντικών και απειλούμενων οικοτόπων και ειδών σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Η Ελλάδα έχει εντάξει 446 περιοχές στο δίκτυο Natura 2000, 174 από τις οποίες είναι θαλάσσιες ή μερικώς θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Σημαντική διεύρυνση του δικτύου θαλάσσιων περιοχών Natura έγινε στη χώρα μας τον Δεκέμβριο του 2017.
Κύρια υποχρέωση βάσει των οδηγιών αυτών είναι η θέσπιση μέτρων διατήρησης που να ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των προστατευτέων αντικειμένων καθώς και μέτρων αποφυγής υποβάθμισης οικοτόπων και όχλησης ειδών στις περιοχές του δικτύου Natura 2000 (άρθρα 6 παρ. 1 και 2 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ). Η Ελλάδα καταδικάστηκε τον Δεκέμβριο 2020 από το Δικαστήριο της ΕΕ για μη συμμόρφωση με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ καθότι δεν καθόρισε, ως όφειλε εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας (έως το 2012), τα αναγκαία μέτρα διατήρησης και τους στόχους διατήρησης για τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης που αποτελούν μέρος του δικτύου Natura 2000 (απόφαση C-849/19).
Πολύ λίγες θαλάσσιες περιοχές του δικτύου Natura στην Ελλάδα έχουν θεσπισμένο προστατευτικό καθεστώς. Προκειμένου να ανταποκριθεί η χώρα μας στις εν λόγω ενωσιακές υποχρεώσεις της, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας υλοποιεί από το 2019 ένα συγχρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο για την εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων και σχεδίων διαχείρισης για όλες τις περιοχές του δικτύου Natura 2000. Στο πλαίσιο του έργου αυτού, προβλέπεται η εκπόνηση 23 Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών οι οποίες θα αποτελέσουν την επιστημονική βάση και τεκμηρίωση για τον καθορισμό των χρήσεων γης και δραστηριοτήτων και τη θέσπιση μέτρων διατήρησης και διαχείρισης στις προστατευόμενες περιοχές.
Τα βήματα καθορίζονται βάσει της διαδικασίας για τη θέσπιση προστατευτικών μέτρων που προβλέπεται στη νομοθεσία για τα εθνικά πάρκα και τις περιοχές προστασίας της βιοποικιλότητας (άρθρο 21 ν. 1650/1986).
Πέντε χρόνια μετά την έναρξη του έργου για την εκπόνηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (2019) και παρά την προσωπική δέσμευση του πρωθυπουργού στο παγκόσμιο συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης για τη διατήρηση της φύσης (IUCN) στη Μασσαλία τον Σεπτέμβριο του 2021 ότι η διαδικασία για τη θέσπιση προστατευτικών μέτρων για τις περιοχές Natura 2000 θα ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2022, βρισκόμαστε ακόμα σε αρχικό στάδιο και το έργο αυτό σημειώνει σημαντικές καθυστερήσεις. Οι περισσότερες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες έχουν μεν τεθεί σε διαβούλευση ωστόσο μόνο πέντε έχουν εγκριθεί (από τις 23 συνολικά). Οι καθυστερήσεις αυτές δημιουργούν εύλογη ανησυχία σχετικά με την ύπαρξη πολιτικής βούλησης εκ μέρους της χώρας μας για την ολοκλήρωση του έργου αυτού και τη θέσπιση προστατευτικών μέτρων για τις προστατευόμενες περιοχές σύμφωνα με την ενωσιακή και εθνική νομοθεσία. Η μη θέσπιση των μέτρων διατήρησης ενδέχεται να οδηγήσει σε νέα καταδίκη της χώρας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την επιβολή προστίμου.
Σημείωση: Τα βήματα για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης της χώρας με τις υποχρεώσεις της βάσει του ενωσιακού δικαίου αφορούν μόνο στην επίσημη θεσμοθέτηση των μέτρων διατήρησης, και δεν αφορούν στην αξιολόγηση κατά πόσο τα μέτρα διατήρησης που θα θεσπιστούν στα προεδρικά διατάγματα και στα σχέδια διαχείρισης είναι αναγκαία και κατάλληλα σύμφωνα με τις οικολογικές απαιτήσεις των προστατευτέων αντικειμένων, όπως απαιτεί η οδηγία 92/43/ΕΟΚ.
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
Η επίτευξη του στόχου 30Χ30 και η μακροπρόθεσμη θωράκιση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών συνδέεται άμεσα με τη θέσπιση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού ο οποίος αποτελεί ένα κρίσιμο εργαλείο για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων και τη βιώσιμη ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα.
Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί μια διαδικασία για την ορθολογική οργάνωση του θαλάσσιου χώρου και την κατανομή των θαλάσσιων χρήσεων και δραστηριοτήτων στον χώρο αυτό προκειμένου να προστατευθούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και να επιτευχθούν κοινωνικο-οικονομικοί στόχοι.
Βάσει της οδηγίας 2014/89/ΕΕ, όλα τα κράτη μέλη υποχρεούνται να καταρτίσουν ολοκληρωμένα, διατομεακά θαλάσσια χωροταξικά σχέδια εφαρμόζοντας την οικοσυστημική προσέγγιση και την προώθηση της συνύπαρξης θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Η προθεσμία βάσει της οδηγία αυτής για τη θέσπιση και τη δημοσίευση των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων ήταν τον Μάρτιο του 2021.
Τα βήματα στηρίζονται στις σχετικές προβλέψεις της ελληνικής νομοθεσίας η οποία έχει ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο τις διατάξεις της οδηγίας 2014/89/ΕΕ για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό.
Η Ελλάδα δεν έχει θεσπίσει θαλάσσια χωροταξικά σχέδια, όπως όφειλε βάσει της οδηγίας 2014/89/ΕΕ. Για τον λόγο αυτό, η Ευρωπαική Επιτροπή προσέφυγε κατά της Ελλάδας στο Δικαστήριο της ΕΕ τον Δεκέμβριο 2023 και τον Φεβρουάριο 2025, το Δικαστήριο καταδίκασε τη χώρα μας για μη συμμόρφωση με την οδηγία αυτή καθότι δεν κατάρτισε θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο έως την προβλεπόμενη ημερομηνία, δηλαδή έως τις 31 Μαρτίου 2021 (C-128/24). Παρά την παραπομπή στο Δικαστήριο και την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης, δεν έχει σημειωθεί πρόοδος για τη θέσπιση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και η σχετική διαδικασία βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο. Η Εθνική Χωρική Στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο, η οποία αποτελεί σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία μέρος του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, και με την οποία αναμένεται να καθοριστούν οι επιμέρους χωρικές ενότητες για την εκπόνηση των θαλάσσιων χωροταξικών πλαισίων, ετέθη σε διαβούλευση τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2022 αλλά δεν έχει εγκριθεί ακόμα. Επιπλέον, έχουν υλοποιηθεί αρκετά επιστημονικά προγράμματα που περιλαμβάνουν μελέτες σχετικά με τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι σαφές πώς θα αξιοποιηθούν για την κατάρτιση των θαλάσσιων χωροταξικών πλαισίων από το αρμόδιο Υπουργείο.
Επίσης, σε πλήρη αντίθεση με τις επιταγές της οδηγίας για μια ολοκληρωμένη, διατομεακή προσέγγιση στη χωροθέτηση δραστηριοτήτων στον θαλάσσιο χώρο, η Ελλάδα φαίνεται να έχει υιοθετήσει μια τομεακή προσέγγιση στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων στη θάλασσα μέσω της θέσπισης ειδικών χωροταξικών πλαισίων και περιοχών οργανωμένης ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων (π.χ. για υδατοκαλλιέργειες, υπεράκτια αιολικά) καθώς και μέσω των συμβάσεων παραχώρησης για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων. Με τις ενέργειες αυτές, η Ελλάδα ακυρώνει στην ουσία τους στόχους και τα οφέλη του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και αψηφά τις επιταγές της σχετικής οδηγίας της ΕΕ.
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ