Ο στόχος 10% για αυστηρή προστασία στο θαλάσσιο περιβάλλον και την εφαρμογή του στην Ελλάδα
Σύνοψη
Αναγνωρίζοντας τη σημασία της θέσπισης καθεστώτων αυστηρής προστασίας σε περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι αλληλένδετες κρίσεις απώλειας της βιοποικιλότητας και του κλίματος, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα περιλαμβάνει συγκεκριμένο στόχο για την “αυστηρή προστασία τουλάχιστον του ενός τρίτου των προστατευόμενων περιοχών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων όλων των εναπομεινάντων πρωτογενών και παλαιών δασών της ΕΕ” έως το 2030.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι αυστηρά προστατευόμενες περιοχές αποτελούν περιοχές όπου οι φυσικές διεργασίες αφήνονται ουσιαστικά ανεπηρέαστες από τις ανθρώπινες πιέσεις και απειλές. Πρόκειται δηλαδή για “περιοχές μη επέμβασης” όπου επιτρέπονται μόνο περιορισμένες και καλά ελεγχόμενες δραστηριότητες οι οποίες είναι συμβατές με τους στόχους διατήρησης και τις οικολογικές συνθήκες και ανάγκες εκάστης περιοχής. Επιστημονικές μελέτες έχουν αναδείξει πολλαπλά οφέλη από τη δημιουργία αυστηρά προστατευόμενων περιοχών (no-take Marine Protected Areas) σε διάφορα μέρη στον κόσμο και στην Ελλάδα, τόσο για τα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και για τις τοπικές κοινωνίες.
Η θέσπιση καθεστώτος αυστηρής προστασίας σε περιοχές σημαντικές για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα στη χώρα μας δεν αποτελεί μόνο συμμόρφωση με τον σχετικό στόχο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής της ΕΕ, αλλά και ένα κρίσιμο εργαλείο που μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη για την προστασία και την ανθεκτικότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και την ανάκαμψη των ιχθυοαποθεμάτων, και παράλληλα για την ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών ειδικά σε σχέση με την αλιεία και τον τουρισμό.
Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι να συμβάλουμε στις προσπάθειες της χώρα μας για την επίτευξη του στόχου 10% αυστηρής προστασίας της θαλάσσιας επικράτειας της χώρας (ως αναπόσπαστου μέρους του στόχου 30% για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές) μέσω της αποσαφήνισης της έννοιας της αυστηρής προστασίας και της διατύπωσης συγκεκριμένων προτάσεων για την εφαρμογή του εν λόγω προστατευτικού καθεστώτος στην πράξη.
Για την επίτευξη του στόχου 10% αυστηρή προστασία έως το 2030 στην Ελλάδα, προτείνουμε τα εξής:
Θέσπιση του στόχου για αυστηρή προστασία του 10% της θαλάσσιας επικράτειας της χώρας έως το 2030 στην εθνική νομοθεσία (ν. 5037/2023) και αποσαφήνιση της έννοιας αυτης, καθώς και ενσωμάτωσή του στη νέα Εθνική Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα με προσδιορισμό συγκεκριμένων και στοχευμένων βημάτων και δράσεων για την επίτευξή του έως το 2030.
Καθορισμό ζωνών και επιτρεπόμενων χρήσεων/δραστηριοτήτων που συνάδουν με το καθεστώς αυστηρής προστασίας στα προεδρικά διατάγματα και τα σχέδια διαχείρισης των ΘΠΠ βάσει των οικολογικών αναγκών εκάστης περιοχής, της οικοσυστημικής προσέγγισης και της αρχής της προφύλαξης, τόσο στο πλαίσιο του εν εξελίξει έργου για την εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων και σχεδίων διαχείριση για όλες τις περιοχές του δικτύου Natura όσο και στο πλαίσιο της διαδικασίας θέσπισης δύο νέων εθνικών θαλάσσιων πάρκων στο Ιόνιο και το Αιγαίο κατόπιν της σχετικής δέσμευσης της Ελλάδας στην 9η Διεθνή Διάσκεψη για τους Ωκεανούς τον Απρίλιο 2024.
Σχεδιασμό δράσεων για την αποκατάσταση θαλάσσιων οικοτόπων με τη θέσπιση καθεστώτος αυστηρής προστασίας και ενσωμάτωσή τους στο επικείμενο Εθνικό Σχέδιο Αποκατάστασης στο πλαίσιο της εφαρμογής του νέου Κανονισμού 2024/1991 για την αποκατάσταση της φύσης.
Διαμόρφωση ενός κατευθυντήριου οδηγού από το ΥΠΕΝ (με τη συνδρομή του ΟΦΥΠΕΚΑ και της Επιτροπής “Φύση 2000”) για την ομοιόμορφη και συνεκτική εφαρμογή της αυστηρής προστασίας σε όλες τις ΘΠΠ της χώρας που θα συμβάλλει τόσο στις εν εξελίξει διαδικασίες για τη θέσπιση ΘΠΠ και μέτρων διατήρησης, όσο και σε μεταγενέστερες σχεδιαζόμενες δράσεις (π.χ. στο πλαίσιο της νέας Εθνικής Στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα).
Δημιουργία μιας ομάδας εργασίας εμπειρογνωμόνων προκειμένου να εντοπιστούν βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων κατάλληλες προτεινόμενες περιοχές για την εφαρμογή αυστηρής προστασίας (είτε εντός υφιστάμενων ΘΠΠ ή νέων). Οι προτεινόμενες περιοχές θα πρέπει να στηρίζονται σε οικολογικά κριτήρια με προτεραιοποίηση περιοχών που έχουν υψηλή αξία για τη βιοποικιλότητα, όπως οικοσυστήματα πλούσια σε άνθρακα, περιοχές αναπαραγωγής ιχθύων και νηπιοτροφεία, και κρίσιμα ενδιαιτήματα για την αναπαραγωγή και διαβίωση απειλούμενων ειδών.
Σχεδιασμό και υλοποίηση συμμετοχικών διαδικασιών και ενεργειών διαβούλευσης κυρίως σε τοπικό επίπεδο (π.χ. ημερίδες, συναντήσεις, διάχυση σχετικού υλικού για τα οφέλη της αυστηρής προστασίας) με σκοπό την ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων και των τοπικών κοινωνιών και την ουσιαστική συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη θεσμοθέτηση καθεστώτος αυστηρής προστασίας.
Διασφάλιση ότι οι περιοχές με θεσμοθετημένο καθεστώς αυστηρής προστασίας θα έχουν τα κατάλληλα μέσα και τους απαιτούμενους πόρους (π.χ. για φύλαξη, για ελέγχους, παρακολούθηση κ.α.) προκειμένου να εφαρμοστεί ουσιαστικά και αποτελεσματικά το καθεστώς αυτό.
